ڕۆڵی سەركردانەی ئافرەتان لەبازاڕی كاردا لەهەرێمی كوردستان
نووسینی : ئیسماعیل خورماڵی
پێشەكی:
كەرتی تایبەت لەئێستادا ڕۆڵیكی گرنگ دەگێڕێت لەبوژاندنەوەی ئابوری وڵاتدا، كۆمپانیاكانیش بەپێی قەبارە و كاریگەریان بەشیان هەیە لەو بوژانەوەیەدا. كەسانی كاریگەر و سەركردەش توانیویانە زۆرترین پشك و قازانج بخەنە خزمەتی خۆیان. بەگشتی لەنێو سەركردەكانی كەرتی تایبەت بەدەگمەن ئافرەتی سەركردە بەدی دەكرێت كەڕۆڵ و كاریگەریان هەبێت. جێگای داخە تا ئێستا توێژینەوە و ئامارێكی ورد و باوەڕپێكراو نیە سەبارەت بە بەشداری ئافرەتان لەپرۆژەكانی كەرتی تایبەتدا، بەتایبەت ئەوانەی كاربەدەست و خاوەن پۆستن لەسەرجەم ئاستە كارگێڕیەكاندا، ئەگەرچی دەستەی ئاماری هەرێم ئەوەی خستۆتەڕوو لەساڵی 2015 لەنێو ئەو ئافرەتانەی كاردەكەن 76.28% لەكەرتی گشتیدان.
مەبەست لەم توێژینەوەیە زانینی ڕۆڵی سەركردانەی ئافرەتانە لەبازاڕی كاردا لەهەرێمی كوردستان، كە تێیدا ڕای (68) كەس وەرگیراوە لەبوارە جیاجیاكاندا، تا بزانرێت ڕۆڵ و كاریگەری ئافرەتان چۆنە لەو بوارەدا، لەگەڵ خستنەڕووی هۆكارە كاریگەرەكان لەسەر ئەو بوارە و چۆنیەتی چارەسەركردنی.
لەڕابردودا بەهۆی كشتوكاڵ و سروشتی كارەوە ئافرەتان شانبەشانی پیاوان توانیویانە بەشداریەكی بەرچاویان هەبێت لەكاركردندا، بەڵام لەدوو دەیەی ڕابردوودا بەهۆی ئەو گۆرانكاریە هەمەلایەنەی بەسەر ژیاندا هاتووە لەلایەك و زۆر بوونی پرۆژەی وەبەرهێنان و پرۆژەی تری هەمەچەشنە لەبازاڕدا لەلایەكی تر، هاوكێشەكان گۆڕانكاریان بەسەردا هاتووە و ڕۆڵی ئافرەتانیش لەكاردا گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە. لەكاتێكدا لەهەرێمی كوردستان هەزاران پرۆژەی هەمەچەشنە لەكەرتی تایبەتدا هەن، ئامارەكان ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە لەنێو ئەوانەدا كەكار دەكەن تەنها 5.7% ی كەسەكان خاوەنی كاری خۆیانن. جێگای خۆیەتی بپرسین ئایا تا چەند ئافرەتان خاوەنی پرۆژەی سەربەخۆی خۆیانن؟ یاخود چەندە ڕۆڵی سەركردانەیان هەیە لەئەنجومەنی كارگێڕی كۆمپانیا و دامەزراوەكانی كەرتی تایبەتدا؟ لەكۆلێژەكانی پەیوەست بە كارگێڕی و ئابوری ساڵانە سەدان قوتابی دەردەچن. بەشێكی زۆری ئەو قوتابیانەش ئافرەتن، ئایا لەبازاڕی كاردا وەك پێویست بونیان هەیە؟ كچان لەقۆناغەكانی خوێندن و كۆشش كردندا كێبەركێی كوڕان دەكەن و زۆرجاریش پێشیان دەكەون، ئایا لەبازاڕی كاردا هەمان ئەو توانای كێبركێ و هێزەیان ماوە؟
هەرچەندە بەداخەوە بازاڕی كاری كوردستان بازاڕێكی تەندروست نیە و خاڵی نیە لەگەندەڵی و پاڵپشتی سیاسی و مەحسوبیەت و زۆر هۆكاری تر كە ڕۆڵیان هەیە بۆ دەركەوتنی كەسانی دەوڵەمەند و خاوەن سەرمایە. بەڵام لەگەڵ ئەمانەشدا پیاوانێكی زۆر بەكۆشش و ماندو بونی خۆیان دەركەوتوون لەبواری كاردا، تا ئێستا نەبیستراوە ئافرەتێك بەشێوازێكی تەندروست و ئاسایی لەبازاڕدا دەركەوتبێت و ناوبانگی دەركردبێت.
بەدرێژایی مێژوو ئابوری گرنگی و ڕۆڵی بەرچاوی هەبووە لەسەر خۆشگوزەرانی و گەشەپێدانی كۆمەڵگەكان. ئافرەتانیش بەو پێیەی زۆربەی كات خاوەنی ئابوری سەربەخۆ نەبوون، نەیانتوانیوە وەك پێویست گەشە بەتوانا و حەزو داخوازیەكانی خۆیان بدەن. ئەمەش هۆكار بووە بۆ پەراوێز خستنیان لەزۆرێك لەكایەكانی ژیان و سود وەرگرتنی خراپ لەم حاڵەتەیان.
لەكاتێكدا بێكاری لەهەرێمی كوردستان بەشێوەیەكی ترسناك ڕوو لەزیادبوونە، بەپێی ڕاپۆرتی دەستەی ئاماری هەرێم، لەنیوەی دووەمی ساڵی 2014 ڕێژەی بێكاری 7.13% ی تۆمار كردووە، كەچی لەنیوەی دووەمی ساڵی 2015 بەرز بۆتەوە بۆ دوو هێندە بەڕێژەی 13.53%. جێگای سەرنجە ڕێژەی بێكاری لەنێو ڕەگەزی نێردا 9.71% لەبەرانبەردا لەنێو ڕەگەزی مێ گەیشتۆتە 29.44%. لەم بارودۆخەدا ڕەخساندنی هەلی گونجاو بۆ ئافرەتان بۆ ئەوەی ڕۆڵی سەركردانە ببینن لەبازاڕی كاردا و ببنە خاوەنی پرۆژەی تایبەت بەخۆیان لەكاركردندا، ڕەنگدانەوەی ئەرێنی دەبێت لەسەر ژیان و گوزەرانی خۆیان و دەوروبەر و نەوەی داهاتوویان، ئەم حاڵەتەش بەسودی كۆمەڵگە بەگشتی دەشكێتەوە. لەو سۆنگەیەوە دەتوانین گرنگی ئەم توێژینەوەیە بخەینەڕوو كەگرنگی بەئافرەتان دەدات كەبەشێكی بەرچاوی كۆمەڵگەن، هەروەها ڕۆڵیان لەیەكێك لەهەرە گرنگترین كایەكانی ژیان، كەئابووریە.
پشت بەستو بەئامانجەكانی ئەم توێژینەوەیە، پرسیاری سەرەكی توێژینەوەكە بریتیە لە: ئایا ڕۆڵی سەركردانەی ئافرەتان چۆنە لەبازاڕی كاردا لەهەرێمی كوردستان؟ كە لەم چەند پرسیارە لاوەكیانەدا داڕێژراوە:
1) ڕۆڵی ئافرەتان چۆنە لەبازاڕی كاردا؟
2) ئەو هۆكارانە چین كە كاریگەریان هەیە لەسەر ڕۆڵی ئافرەتان لەبازاڕی كاردا؟
3) ئایا ئافرەتان دەتوانن ڕۆڵی كاریگەریان هەبێت لەكەرتی تایبەتدا؟
4) چ بوارێك گونجاوە لەكەرتی تایبەتدا كە ئافرەتان كاری تێدا بكەن؟
5) چ پرۆژەو بیرۆكەیەكت هەیە بۆ ئافرەتان كە خۆیان بونیادی بنێن و كاری تێدا بكەن؟
بۆ گەیشتن بە ئامانجی سەرەكی ئەم توێژینەوەیە، توێژەر ڕاپرسیەكی ئامادە كردووە بۆ وەرگرتنی ڕای بەشدار بووان لەسەر پرسیارەكانی ئەم توێژینەوەیە. ڕاپرسیەكە لە دوو بەش پیكهاتووە، بەشی یەكەم تایبەتە بە وەرگرتنی زانیاری دیمۆگرافی لەسەر بەشداربووان. بەشی دووەم زانیاریە سەرەكیەكانی توێژینەوەكەیە، كەتێیدا (7) دەستەواژە خراوەتە بەردەم بەشداربووان تا ڕادەی هاوڕایی خۆیانی لەسەر دەرببڕن. دەستەواژەی هەشتەمیش بەشێوەی كراوە بووە بۆ خستنەڕووی بیرۆكە و پرۆژە بۆ ئافرەتان. ڕاپرسیەكە بەشێوەی ئەلیكترۆنی دروستكراوە و بە ئۆنلاین و بەشێوەیەكی هەڕەمەكی نێردراوە بۆ بەشداربووان.
پوختەی ڕاپرسیەكە بەم شێوەیەی لای خوارەوە بوو:
بەشی یەكەم: زانیاری دیمۆگرافی
ڕەگەز تەمەن بڕوانامە جۆری كار
پێشەكی:
كەرتی تایبەت لەئێستادا ڕۆڵیكی گرنگ دەگێڕێت لەبوژاندنەوەی ئابوری وڵاتدا، كۆمپانیاكانیش بەپێی قەبارە و كاریگەریان بەشیان هەیە لەو بوژانەوەیەدا. كەسانی كاریگەر و سەركردەش توانیویانە زۆرترین پشك و قازانج بخەنە خزمەتی خۆیان. بەگشتی لەنێو سەركردەكانی كەرتی تایبەت بەدەگمەن ئافرەتی سەركردە بەدی دەكرێت كەڕۆڵ و كاریگەریان هەبێت. جێگای داخە تا ئێستا توێژینەوە و ئامارێكی ورد و باوەڕپێكراو نیە سەبارەت بە بەشداری ئافرەتان لەپرۆژەكانی كەرتی تایبەتدا، بەتایبەت ئەوانەی كاربەدەست و خاوەن پۆستن لەسەرجەم ئاستە كارگێڕیەكاندا، ئەگەرچی دەستەی ئاماری هەرێم ئەوەی خستۆتەڕوو لەساڵی 2015 لەنێو ئەو ئافرەتانەی كاردەكەن 76.28% لەكەرتی گشتیدان.
مەبەست لەم توێژینەوەیە زانینی ڕۆڵی سەركردانەی ئافرەتانە لەبازاڕی كاردا لەهەرێمی كوردستان، كە تێیدا ڕای (68) كەس وەرگیراوە لەبوارە جیاجیاكاندا، تا بزانرێت ڕۆڵ و كاریگەری ئافرەتان چۆنە لەو بوارەدا، لەگەڵ خستنەڕووی هۆكارە كاریگەرەكان لەسەر ئەو بوارە و چۆنیەتی چارەسەركردنی.
لەڕابردودا بەهۆی كشتوكاڵ و سروشتی كارەوە ئافرەتان شانبەشانی پیاوان توانیویانە بەشداریەكی بەرچاویان هەبێت لەكاركردندا، بەڵام لەدوو دەیەی ڕابردوودا بەهۆی ئەو گۆرانكاریە هەمەلایەنەی بەسەر ژیاندا هاتووە لەلایەك و زۆر بوونی پرۆژەی وەبەرهێنان و پرۆژەی تری هەمەچەشنە لەبازاڕدا لەلایەكی تر، هاوكێشەكان گۆڕانكاریان بەسەردا هاتووە و ڕۆڵی ئافرەتانیش لەكاردا گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە. لەكاتێكدا لەهەرێمی كوردستان هەزاران پرۆژەی هەمەچەشنە لەكەرتی تایبەتدا هەن، ئامارەكان ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە لەنێو ئەوانەدا كەكار دەكەن تەنها 5.7% ی كەسەكان خاوەنی كاری خۆیانن. جێگای خۆیەتی بپرسین ئایا تا چەند ئافرەتان خاوەنی پرۆژەی سەربەخۆی خۆیانن؟ یاخود چەندە ڕۆڵی سەركردانەیان هەیە لەئەنجومەنی كارگێڕی كۆمپانیا و دامەزراوەكانی كەرتی تایبەتدا؟ لەكۆلێژەكانی پەیوەست بە كارگێڕی و ئابوری ساڵانە سەدان قوتابی دەردەچن. بەشێكی زۆری ئەو قوتابیانەش ئافرەتن، ئایا لەبازاڕی كاردا وەك پێویست بونیان هەیە؟ كچان لەقۆناغەكانی خوێندن و كۆشش كردندا كێبەركێی كوڕان دەكەن و زۆرجاریش پێشیان دەكەون، ئایا لەبازاڕی كاردا هەمان ئەو توانای كێبركێ و هێزەیان ماوە؟
هەرچەندە بەداخەوە بازاڕی كاری كوردستان بازاڕێكی تەندروست نیە و خاڵی نیە لەگەندەڵی و پاڵپشتی سیاسی و مەحسوبیەت و زۆر هۆكاری تر كە ڕۆڵیان هەیە بۆ دەركەوتنی كەسانی دەوڵەمەند و خاوەن سەرمایە. بەڵام لەگەڵ ئەمانەشدا پیاوانێكی زۆر بەكۆشش و ماندو بونی خۆیان دەركەوتوون لەبواری كاردا، تا ئێستا نەبیستراوە ئافرەتێك بەشێوازێكی تەندروست و ئاسایی لەبازاڕدا دەركەوتبێت و ناوبانگی دەركردبێت.
بەدرێژایی مێژوو ئابوری گرنگی و ڕۆڵی بەرچاوی هەبووە لەسەر خۆشگوزەرانی و گەشەپێدانی كۆمەڵگەكان. ئافرەتانیش بەو پێیەی زۆربەی كات خاوەنی ئابوری سەربەخۆ نەبوون، نەیانتوانیوە وەك پێویست گەشە بەتوانا و حەزو داخوازیەكانی خۆیان بدەن. ئەمەش هۆكار بووە بۆ پەراوێز خستنیان لەزۆرێك لەكایەكانی ژیان و سود وەرگرتنی خراپ لەم حاڵەتەیان.
لەكاتێكدا بێكاری لەهەرێمی كوردستان بەشێوەیەكی ترسناك ڕوو لەزیادبوونە، بەپێی ڕاپۆرتی دەستەی ئاماری هەرێم، لەنیوەی دووەمی ساڵی 2014 ڕێژەی بێكاری 7.13% ی تۆمار كردووە، كەچی لەنیوەی دووەمی ساڵی 2015 بەرز بۆتەوە بۆ دوو هێندە بەڕێژەی 13.53%. جێگای سەرنجە ڕێژەی بێكاری لەنێو ڕەگەزی نێردا 9.71% لەبەرانبەردا لەنێو ڕەگەزی مێ گەیشتۆتە 29.44%. لەم بارودۆخەدا ڕەخساندنی هەلی گونجاو بۆ ئافرەتان بۆ ئەوەی ڕۆڵی سەركردانە ببینن لەبازاڕی كاردا و ببنە خاوەنی پرۆژەی تایبەت بەخۆیان لەكاركردندا، ڕەنگدانەوەی ئەرێنی دەبێت لەسەر ژیان و گوزەرانی خۆیان و دەوروبەر و نەوەی داهاتوویان، ئەم حاڵەتەش بەسودی كۆمەڵگە بەگشتی دەشكێتەوە. لەو سۆنگەیەوە دەتوانین گرنگی ئەم توێژینەوەیە بخەینەڕوو كەگرنگی بەئافرەتان دەدات كەبەشێكی بەرچاوی كۆمەڵگەن، هەروەها ڕۆڵیان لەیەكێك لەهەرە گرنگترین كایەكانی ژیان، كەئابووریە.
پشت بەستو بەئامانجەكانی ئەم توێژینەوەیە، پرسیاری سەرەكی توێژینەوەكە بریتیە لە: ئایا ڕۆڵی سەركردانەی ئافرەتان چۆنە لەبازاڕی كاردا لەهەرێمی كوردستان؟ كە لەم چەند پرسیارە لاوەكیانەدا داڕێژراوە:
1) ڕۆڵی ئافرەتان چۆنە لەبازاڕی كاردا؟
2) ئەو هۆكارانە چین كە كاریگەریان هەیە لەسەر ڕۆڵی ئافرەتان لەبازاڕی كاردا؟
3) ئایا ئافرەتان دەتوانن ڕۆڵی كاریگەریان هەبێت لەكەرتی تایبەتدا؟
4) چ بوارێك گونجاوە لەكەرتی تایبەتدا كە ئافرەتان كاری تێدا بكەن؟
5) چ پرۆژەو بیرۆكەیەكت هەیە بۆ ئافرەتان كە خۆیان بونیادی بنێن و كاری تێدا بكەن؟
بۆ گەیشتن بە ئامانجی سەرەكی ئەم توێژینەوەیە، توێژەر ڕاپرسیەكی ئامادە كردووە بۆ وەرگرتنی ڕای بەشدار بووان لەسەر پرسیارەكانی ئەم توێژینەوەیە. ڕاپرسیەكە لە دوو بەش پیكهاتووە، بەشی یەكەم تایبەتە بە وەرگرتنی زانیاری دیمۆگرافی لەسەر بەشداربووان. بەشی دووەم زانیاریە سەرەكیەكانی توێژینەوەكەیە، كەتێیدا (7) دەستەواژە خراوەتە بەردەم بەشداربووان تا ڕادەی هاوڕایی خۆیانی لەسەر دەرببڕن. دەستەواژەی هەشتەمیش بەشێوەی كراوە بووە بۆ خستنەڕووی بیرۆكە و پرۆژە بۆ ئافرەتان. ڕاپرسیەكە بەشێوەی ئەلیكترۆنی دروستكراوە و بە ئۆنلاین و بەشێوەیەكی هەڕەمەكی نێردراوە بۆ بەشداربووان.
پوختەی ڕاپرسیەكە بەم شێوەیەی لای خوارەوە بوو:
بەشی یەكەم: زانیاری دیمۆگرافی
ڕەگەز تەمەن بڕوانامە جۆری كار
بەشی دووەم: زانیاری توێژینەوەكە
بۆ وەڵامی ئەم ئەم دەستەواژانەی خوارەوە یەكێك لەم خاڵانە هەڵبژێرە كەئەو مانایانە دەگەیەنێت بەرانبەریان نوسراوە:
1 2 3 4 5
زۆر دژی ئەو ڕایەم دژی ئەو ڕایەم بێلایەنم هاوڕاتم زۆر هاوڕاتم
بۆ وەڵامی ئەم ئەم دەستەواژانەی خوارەوە یەكێك لەم خاڵانە هەڵبژێرە كەئەو مانایانە دەگەیەنێت بەرانبەریان نوسراوە:
1 2 3 4 5
زۆر دژی ئەو ڕایەم دژی ئەو ڕایەم بێلایەنم هاوڕاتم زۆر هاوڕاتم
دەستەواژەكان:
1) ڕۆڵی ئافرەتان لاوازە لەبازاڕی كاردا.
2) ئافرەتان خۆیان كەمتەرخەم بوون كەنەتوانن پۆستی باڵا لە كۆمپانیاكانی كەرتی تایبەت بەدەست بهێنن.
3) كەلتوری كوردەواری ڕۆڵی هەبووە لەوەی ئافرەتان ڕۆڵیان لەكەرتی تایبەتدا لاواز بێت.
4) ئەگەر هەلیان بۆ بڕەخسێت ئافرەتانیش دەتوانن ڕۆڵی كاریگەر لەكەرتی تایبەتدا بگێڕن.
5) پشتگیری دەكەم لە ئافرەتان كە لەكۆمپانیاكاندا ڕۆڵی كارگێڕیان بدرێتێ.
1) ئەگەر من بڕیار بەدەست بم و خاوەن پرۆژەی خۆم بم ئافرەت لەپۆستی باڵادا دادەمەزرێنم.
2) چ بوارێك زۆر بەگونجاو دەبینیت لەكەرتی تایبەتدا كە ئافرەتان كاری تێدا بكەن؟
3) چ پرۆژەو بیرۆكەیەكت هەیە بۆ ئافرەتان كە خۆیان بونیادی بنێن و كاری تێدا بكەن؟
پاشتر لەسەر بنەمای ئەو داتایانەی كەلە بەشدابووان وەرگیراوە، توێژەر هەوڵیداوە داتاكان شیكار بكات و بەراوردیان بكات، تا زانیاری دروست و پێویستی دەست بكەوێت سەبارەت بەتوێژینەوەكە، بۆ ئەوەی بتوانێت پرسیارەكانی ئەم توێژینەوەیە وەڵام بداتەوە و ئامانجەكانی بەدی بهێنێت.
1) ڕۆڵی ئافرەتان لاوازە لەبازاڕی كاردا.
2) ئافرەتان خۆیان كەمتەرخەم بوون كەنەتوانن پۆستی باڵا لە كۆمپانیاكانی كەرتی تایبەت بەدەست بهێنن.
3) كەلتوری كوردەواری ڕۆڵی هەبووە لەوەی ئافرەتان ڕۆڵیان لەكەرتی تایبەتدا لاواز بێت.
4) ئەگەر هەلیان بۆ بڕەخسێت ئافرەتانیش دەتوانن ڕۆڵی كاریگەر لەكەرتی تایبەتدا بگێڕن.
5) پشتگیری دەكەم لە ئافرەتان كە لەكۆمپانیاكاندا ڕۆڵی كارگێڕیان بدرێتێ.
1) ئەگەر من بڕیار بەدەست بم و خاوەن پرۆژەی خۆم بم ئافرەت لەپۆستی باڵادا دادەمەزرێنم.
2) چ بوارێك زۆر بەگونجاو دەبینیت لەكەرتی تایبەتدا كە ئافرەتان كاری تێدا بكەن؟
3) چ پرۆژەو بیرۆكەیەكت هەیە بۆ ئافرەتان كە خۆیان بونیادی بنێن و كاری تێدا بكەن؟
پاشتر لەسەر بنەمای ئەو داتایانەی كەلە بەشدابووان وەرگیراوە، توێژەر هەوڵیداوە داتاكان شیكار بكات و بەراوردیان بكات، تا زانیاری دروست و پێویستی دەست بكەوێت سەبارەت بەتوێژینەوەكە، بۆ ئەوەی بتوانێت پرسیارەكانی ئەم توێژینەوەیە وەڵام بداتەوە و ئامانجەكانی بەدی بهێنێت.
كۆكردنەوەو شیكاری داتاكان:
بەوپێیەی ڕاپرسیەكە بەشێوەی ئەلیكترۆنی ئامادەكراوەو بەئۆنلاین و بەشێوەیەكی هەڕەمەكی دابەشكراوە، ئەوا كۆكردنەوەی داتاكان بەهەمان ڕێگا بووە، سەرەنجام (68) كەس وەڵامیان داوەتەوە. شیكاری داتاكانیش بەم شێوەیە بوو:
بەشی یەكەم شیكاری دیمۆگرافی:
خشتەی ژمارە (1) زانیاری دیمۆگرافی بەشداربووان دەخاتەڕوو، جێگای سەرنجە بەشداری ڕەگەزی مێ كەمترە لە ڕەگەزی نێر، ئەگەرچی بۆ ژمارەیەكی زۆری ڕەگەزی مێ نێردراوە بەڵام ڕێژەی بەشداربوونیان تەنها 36.8% بوو. تەمەنی 25-34 زۆرترینی بەشداربووانن بەڕێژەی 42.2%. زیاتر لەنیوەی بەشداربووان هەڵگری بڕوانامەی بەكالۆریۆسن بەڕێژەی 52.9%. زۆرینەی بەشداربووان لەكەرتی گشتی كاردەكەن بەڕێژەی 67.6%. ئەوەی جێگای سەرنجە لەكۆی 25 ئافرەتی بەشداربوو تەنها یەك كەسیان لە كەرتی تایبەت كار دەكات و 3 كەسیشیان بێكارن، ئەوانی تر هەموویان لەكەرتی گشتی كار دەكەن.
خشتەی ژمارە (1) دیمۆگرافیای بەشداربووان
بڕگە دابەشبوون ژمارە ڕێژە
ڕەگەز نێر 43 63.2%
مێ 25 36.8%
تەمەن 18-24 1 1.5%
25-34 28 41.2%
35-44 22 32.3%
45 و سەروتر 17 25%
بڕوانامە ناوەندی 1 1.5%
ئامادەیی 5 7.4%
دبلۆم 8 11.8%
بەكالۆریۆس 36 52.9%
ماستەر 9 13.2%
دكتۆرا 9 13.2%
جۆری كار كەرتی تایبەت 18 26.5%
كەرتی گشتی 46 67.6%
بێكار 4 5.9%
بەوپێیەی ڕاپرسیەكە بەشێوەی ئەلیكترۆنی ئامادەكراوەو بەئۆنلاین و بەشێوەیەكی هەڕەمەكی دابەشكراوە، ئەوا كۆكردنەوەی داتاكان بەهەمان ڕێگا بووە، سەرەنجام (68) كەس وەڵامیان داوەتەوە. شیكاری داتاكانیش بەم شێوەیە بوو:
بەشی یەكەم شیكاری دیمۆگرافی:
خشتەی ژمارە (1) زانیاری دیمۆگرافی بەشداربووان دەخاتەڕوو، جێگای سەرنجە بەشداری ڕەگەزی مێ كەمترە لە ڕەگەزی نێر، ئەگەرچی بۆ ژمارەیەكی زۆری ڕەگەزی مێ نێردراوە بەڵام ڕێژەی بەشداربوونیان تەنها 36.8% بوو. تەمەنی 25-34 زۆرترینی بەشداربووانن بەڕێژەی 42.2%. زیاتر لەنیوەی بەشداربووان هەڵگری بڕوانامەی بەكالۆریۆسن بەڕێژەی 52.9%. زۆرینەی بەشداربووان لەكەرتی گشتی كاردەكەن بەڕێژەی 67.6%. ئەوەی جێگای سەرنجە لەكۆی 25 ئافرەتی بەشداربوو تەنها یەك كەسیان لە كەرتی تایبەت كار دەكات و 3 كەسیشیان بێكارن، ئەوانی تر هەموویان لەكەرتی گشتی كار دەكەن.
خشتەی ژمارە (1) دیمۆگرافیای بەشداربووان
بڕگە دابەشبوون ژمارە ڕێژە
ڕەگەز نێر 43 63.2%
مێ 25 36.8%
تەمەن 18-24 1 1.5%
25-34 28 41.2%
35-44 22 32.3%
45 و سەروتر 17 25%
بڕوانامە ناوەندی 1 1.5%
ئامادەیی 5 7.4%
دبلۆم 8 11.8%
بەكالۆریۆس 36 52.9%
ماستەر 9 13.2%
دكتۆرا 9 13.2%
جۆری كار كەرتی تایبەت 18 26.5%
كەرتی گشتی 46 67.6%
بێكار 4 5.9%
بەشی دووەم: زانیاری توێژینەوەكە
ئەگەر سەرنجی خشتەی ژمارە (2) بدەین، تا ڕادەیەكی باش ئەرێنیەو هاوڕایی و ڕەزامەندی بەشدار بووان بەرچاو دەكەوێت سەبارەت بەدەستەواژەكان. تێكڕای هاوڕایی لەسەر كۆی دەستەواژەكان (3.8) لە (5) كەهێمایە بۆ ئەوەی لەگەڵ دەستەواژەكان هاوڕان. كەمترین ڕێژە كە (3.8) بۆ دەستەواژەی (6) بووە (ئەگەر من بڕیار بەدەست بم و خاوەن پرۆژەی خۆم بم ئافرەت لەپۆستی باڵادا دادەمەزرێنم). هەروەها زۆرترین ڕەزامەندیش (4.22) لەسەر دەستەواژەی (4) بەدی دەكرێت (ئەگەر هەلیان بۆ بڕەخسێت ئافرەتانیش دەتوانن ڕۆڵی كاریگەر لەكەرتی تایبەتدا بگێڕن).
خشتەی ژمارە (2) ڕادەی هاوڕاییی بەشداربووان لەسەر پرسیارەكان
ژمارە دەستەواژە تێكڕا
1 ڕۆڵی ئافرەتان لاوازە لەبازاڕی كاردا. 3.65
2 ئافرەتان خۆیان كەمتەرخەم بوون كەنەتوانن پۆستی باڵا لە كۆمپانیاكانی كەرتی تایبەت بەدەست بهێنن. 3.22
3 كەلتوری كوردەواری ڕۆڵی هەبووە لەوەی ئافرەتان ڕۆڵیان لەكەرتی تایبەتدا لاواز بێت. 3.87
4 ئەگەر هەلیان بۆ بڕەخسێت ئافرەتانیش دەتوانن ڕۆڵی كاریگەر لەكەرتی تایبەتدا بگێڕن. 4.22
5 پشتگیری دەكەم لە ئافرەتان كە لەكۆمپانیاكاندا ڕۆڵی كارگێڕیان بدرێتێ. 3.97
6 ئەگەر من بڕیار بەدەست بم و خاوەن پرۆژەی خۆم بم ئافرەت لەپۆستی باڵادا دادەمەزرێنم. 3.18
تێكڕای گشتی 3.8
ئەگەر سەرنجی خشتەی ژمارە (2) بدەین، تا ڕادەیەكی باش ئەرێنیەو هاوڕایی و ڕەزامەندی بەشدار بووان بەرچاو دەكەوێت سەبارەت بەدەستەواژەكان. تێكڕای هاوڕایی لەسەر كۆی دەستەواژەكان (3.8) لە (5) كەهێمایە بۆ ئەوەی لەگەڵ دەستەواژەكان هاوڕان. كەمترین ڕێژە كە (3.8) بۆ دەستەواژەی (6) بووە (ئەگەر من بڕیار بەدەست بم و خاوەن پرۆژەی خۆم بم ئافرەت لەپۆستی باڵادا دادەمەزرێنم). هەروەها زۆرترین ڕەزامەندیش (4.22) لەسەر دەستەواژەی (4) بەدی دەكرێت (ئەگەر هەلیان بۆ بڕەخسێت ئافرەتانیش دەتوانن ڕۆڵی كاریگەر لەكەرتی تایبەتدا بگێڕن).
خشتەی ژمارە (2) ڕادەی هاوڕاییی بەشداربووان لەسەر پرسیارەكان
ژمارە دەستەواژە تێكڕا
1 ڕۆڵی ئافرەتان لاوازە لەبازاڕی كاردا. 3.65
2 ئافرەتان خۆیان كەمتەرخەم بوون كەنەتوانن پۆستی باڵا لە كۆمپانیاكانی كەرتی تایبەت بەدەست بهێنن. 3.22
3 كەلتوری كوردەواری ڕۆڵی هەبووە لەوەی ئافرەتان ڕۆڵیان لەكەرتی تایبەتدا لاواز بێت. 3.87
4 ئەگەر هەلیان بۆ بڕەخسێت ئافرەتانیش دەتوانن ڕۆڵی كاریگەر لەكەرتی تایبەتدا بگێڕن. 4.22
5 پشتگیری دەكەم لە ئافرەتان كە لەكۆمپانیاكاندا ڕۆڵی كارگێڕیان بدرێتێ. 3.97
6 ئەگەر من بڕیار بەدەست بم و خاوەن پرۆژەی خۆم بم ئافرەت لەپۆستی باڵادا دادەمەزرێنم. 3.18
تێكڕای گشتی 3.8
ئەم هاوڕاییەی بەشداربووان ئەگەر بەراورد بكرێت بە پرسیارەكانی توێژینەوەكە دەمانگەیەنێتە ئەم دەرەنجامانەی لای خوارەوە
1- ڕۆڵی ئافرەتان بەگشتی لاوازە لەبازاڕی كاردا.
2- ئافرەتان خۆیان كەمتەرخەم بوون كەنەتوانن پۆستی باڵا لە كۆمپانیاكانی كەرتی تایبەت بەدەست بهێنن.
3- كەلتوری كوردەواری ڕۆڵی هەبووە لەوەی ئافرەتان ڕۆڵیان لەكەرتی تایبەتدا لاواز بێت.
4- ئەگەر هەلیان بۆ بڕەخسێت ئافرەتانیش دەتوانن ڕۆڵی كاریگەر لەكەرتی تایبەتدا بگێڕن.
5- پشتگیری هەیە كەئافرەتان لەكۆمپانیاكاندا ڕۆڵی كارگێڕیان بدرێتێ و لەپۆستی باڵادا دابمەزرێن، ئەگەر توانا و لێهاتنی خۆیان بسەلمێنن.
سەبارەت بەپرسیاری (7) كە دەپرسێت: (چ بوارێك زۆر بەگونجاو دەبینیت لەكەرتی تایبەتدا كە ئافرەتان كاری تێدا بكەن؟) كە چەند بژاردەیەكی تێدایە و هەر بەشداربوویەك توانیویەتی زیاتر لەیەك بژاردە دەستنیشان بكات، لە خشتەی ژمارە (3)دا ڕای بەشدابووان ڕونكراوەتەوە. زۆرترینی بەشداربووان كەرتی پەروەردەیی بەشیاوترین و گونجاوترین بوار دەزانن بۆ كاری ئافرەتان بەڕێژەی 94.1% بەدوای ئەویشدا كەرتی تەندروستی بەڕێژەی 72.1%. بواری ئەندازیاریش كەمترین ڕێژەی بۆ دانراوە كە 10.3%.
خشتەی ژمارە (3) ئەو بوارانەی بەشداربووان بەگونجاوی دەزانن بۆ كاری ئافرەتان
بواری كار ژمارەی دەنگ ڕێژە
تەندروستی 49 72.1%
پەروەردەیی 64 94.1%
ئەندازیاری 7 10.3%
كارگێڕی 21 30.9%
ژمێریاری 11 16.2%
ڕاهێنان 28 41.2%
پێشوازی 10 14.7%
بازاڕسازی 18 26.5%
خزمەتگوزاری 11 16.2%
ڕاگەیاندن 21 30.9%
هی تر 2 2.9%
1- ڕۆڵی ئافرەتان بەگشتی لاوازە لەبازاڕی كاردا.
2- ئافرەتان خۆیان كەمتەرخەم بوون كەنەتوانن پۆستی باڵا لە كۆمپانیاكانی كەرتی تایبەت بەدەست بهێنن.
3- كەلتوری كوردەواری ڕۆڵی هەبووە لەوەی ئافرەتان ڕۆڵیان لەكەرتی تایبەتدا لاواز بێت.
4- ئەگەر هەلیان بۆ بڕەخسێت ئافرەتانیش دەتوانن ڕۆڵی كاریگەر لەكەرتی تایبەتدا بگێڕن.
5- پشتگیری هەیە كەئافرەتان لەكۆمپانیاكاندا ڕۆڵی كارگێڕیان بدرێتێ و لەپۆستی باڵادا دابمەزرێن، ئەگەر توانا و لێهاتنی خۆیان بسەلمێنن.
سەبارەت بەپرسیاری (7) كە دەپرسێت: (چ بوارێك زۆر بەگونجاو دەبینیت لەكەرتی تایبەتدا كە ئافرەتان كاری تێدا بكەن؟) كە چەند بژاردەیەكی تێدایە و هەر بەشداربوویەك توانیویەتی زیاتر لەیەك بژاردە دەستنیشان بكات، لە خشتەی ژمارە (3)دا ڕای بەشدابووان ڕونكراوەتەوە. زۆرترینی بەشداربووان كەرتی پەروەردەیی بەشیاوترین و گونجاوترین بوار دەزانن بۆ كاری ئافرەتان بەڕێژەی 94.1% بەدوای ئەویشدا كەرتی تەندروستی بەڕێژەی 72.1%. بواری ئەندازیاریش كەمترین ڕێژەی بۆ دانراوە كە 10.3%.
خشتەی ژمارە (3) ئەو بوارانەی بەشداربووان بەگونجاوی دەزانن بۆ كاری ئافرەتان
بواری كار ژمارەی دەنگ ڕێژە
تەندروستی 49 72.1%
پەروەردەیی 64 94.1%
ئەندازیاری 7 10.3%
كارگێڕی 21 30.9%
ژمێریاری 11 16.2%
ڕاهێنان 28 41.2%
پێشوازی 10 14.7%
بازاڕسازی 18 26.5%
خزمەتگوزاری 11 16.2%
ڕاگەیاندن 21 30.9%
هی تر 2 2.9%
ئەمەش دەریدەخات كە بواری پەروەردەیی و تەندروستی باشترین و گونجاوترین بوارە بۆ كاری ئافرەتان لەكەرتی تایبەتدا، لەدوای ئەوانیش بەڕێژەیەكی كەمترییش بوارەكانی ڕاهێنان و ڕاگەیاندن و كارگێڕی.
هەرچی پرسیاری هەشتەمیشە پرسیارێكی كراوەیە كەتێیدا هاتووە: (چ پرۆژەو بیرۆكەیەكت هەیە بۆ ئافرەتان كە خۆیان بونیادی بنێن و كاری تێدا بكەن؟) بەشداربووان چەندین بیرۆكەیان باس كردووە بەشێوازی جیاجیا. كەلەم بوارانەدا خۆی دەبینێتەوە:
بواری پەروەردە بەگشتی، نەخۆشخانە، كارگەی جل و بەرگ و درومان، دیزاینی جل و بەرگی ئافرەتان، ماركێت و بازاڕی تایبەتی ئافرەتان، چێشتخانە، ئیشی دەست وڕستن و چنین، جوانكاری ناوماڵ، نوسینگەی ڕاوێژكاری، نوسینگەی ئەندازیاری، بەخێوكردنی پەلەوەر و ماسی. شیرینەمەنی و خواردنی سەفەری و پێچراوە، هۆڵی رەشاقە و لەشجوانی و مەلەوانگە و مەشتە ل و ڕێكخستنی بۆنە و ئاهەنگەكان.
بۆ زیاتر گەیشتن بەئامانجەكانی توێژینەوەكە و سود وەرگرتنی زیاتر لەم بیرۆكە و پرۆژانە، لەو پێشنیار و ڕاسپاردەكاندا توێژەر بەشێوەیەكی فراوانتر ئەو پرۆژانەی دەوڵەمەند كردووە و ڕێكی خستووە تا ئافرەتان بتوانن لێی سودمەند بن.
هەرچی پرسیاری هەشتەمیشە پرسیارێكی كراوەیە كەتێیدا هاتووە: (چ پرۆژەو بیرۆكەیەكت هەیە بۆ ئافرەتان كە خۆیان بونیادی بنێن و كاری تێدا بكەن؟) بەشداربووان چەندین بیرۆكەیان باس كردووە بەشێوازی جیاجیا. كەلەم بوارانەدا خۆی دەبینێتەوە:
بواری پەروەردە بەگشتی، نەخۆشخانە، كارگەی جل و بەرگ و درومان، دیزاینی جل و بەرگی ئافرەتان، ماركێت و بازاڕی تایبەتی ئافرەتان، چێشتخانە، ئیشی دەست وڕستن و چنین، جوانكاری ناوماڵ، نوسینگەی ڕاوێژكاری، نوسینگەی ئەندازیاری، بەخێوكردنی پەلەوەر و ماسی. شیرینەمەنی و خواردنی سەفەری و پێچراوە، هۆڵی رەشاقە و لەشجوانی و مەلەوانگە و مەشتە ل و ڕێكخستنی بۆنە و ئاهەنگەكان.
بۆ زیاتر گەیشتن بەئامانجەكانی توێژینەوەكە و سود وەرگرتنی زیاتر لەم بیرۆكە و پرۆژانە، لەو پێشنیار و ڕاسپاردەكاندا توێژەر بەشێوەیەكی فراوانتر ئەو پرۆژانەی دەوڵەمەند كردووە و ڕێكی خستووە تا ئافرەتان بتوانن لێی سودمەند بن.
ثیشنیار و ڕاسپاردەكان:
لەژێر ڕۆشنایی وەڵامی بەشدار بووان و پاڵپشت بە ئەزموون و پسپۆڕیەتی توێژەر، ئەم پێشنیار و ڕاسپاردانە دەخەینەڕوو، ئەگەرچی لەڕوی ئەكادیمی بوون و زانستیەوە لەوانەیە زۆر و دورو درێژ بن، بەڵام توێژەر بەلایەوە گرنگە كەئەم توێژینەوەیە پرۆژەی كردارەكی بەدوای خۆیدا بهێنێت و ئافرەتان بتوانن سودی لێوەربگرن و ببنە خاوەن پرۆژە و ئابوری تایبەت بەخۆیان:
یەكەم: ڕۆڵی ئافرەتان بەگشتی لاوازە لەبازاڕی كاردا. دەبێت ئافرەتان بەگشتی و ڕێكخراوەكانی ئافرەتان بەتایبەتی گرنگی زیاتر بەچارەسەری ئەم حاڵەتە بدەن و هانی توێژەران و كەسانی پسپۆڕ و تایبەتمەند بدەن تا لەو بوارەدا هاوكاریان بن.
دووەم: ئافرەتان خۆیان گرنگی زیاتر بەكەرتی تایبەت بدەن و بەگرنگیەوە لێی بڕوانن و كەمتەرخەم نەبن لەو بوارەدا تا بتوانن ببنە خاوەنی پرۆژەی تایبەت بەخۆیان و پۆستی باڵا لە كۆمپانیاكانی كەرتی تایبەت بەدەست بهێنن. بێگومان ئەمەش پێویستی بە بەدەستهێنانی بڕوانامەو پسپۆڕیەتی و ڕاهێنان و كاری بەردەوام هەیە.
سێهەم: هەندێ تێگەیشتنی هەڵە هەیە كە بووەتە كەلتور لەناو كۆمەڵگەی كوردەواریدا سەبارەت بە كاری ئافرەتان و ڕۆڵیان لەكەرتی تایبەتدا، دەبێت كار بكرێت بۆ ڕاستكردنەوەیان لەگەڵ ڕەچاوكردنی بەها باڵاكانی كۆمەڵگەكەمان.
چوارەم: گرنگە كەسانی خاوەنكار و سەرمایەداران هەل بڕەخسێنن بۆ ئافرەتانیش تا ڕۆڵی كاریگەریان هەبێت لەكەرتی تایبەتدا. هەروەك چۆن زۆرێك گرنگی بە ڕەگەزی نێرینە دەدەن لەكوڕ و كەسە نزیكەكانیان بۆ ئەوەی ببنە جێگرەوەیان یاخود بەشێك لەكارەكان لەدەست بگرن، هەمان ئەو هەلەش بۆ كچ و ئافرەتە نزیكەكانیان بڕەخسێنن تا لەو بوارانەدا ڕۆڵ بگێڕن. لەم حاڵەتەشدا دەبێت ئافرەتان خۆیان بۆ كارەكانیان یەكلایی بكەنەوەو نمونەیەكی جوان پێشكەش بكەن تا ببنە هاندەر بۆ كەسانی تر و سەرمەشقێكی جوانی ئەو بوارانە بن.
پێنجەم: ئافرەتان گرنگی زیاتر بەبواری پەروەردەیی و تەندروستی بدەن و كاری تێدا بكەن كەبەلای بەشداربووانەوە باشترین و گونجاوترین بواری كاری ئافرەتانە لەكەرتی تایبەتدا، لەدوای ئەوانیش بوارەكانی ڕاهێنان و ڕاگەیاندن و كارگێڕی.
شەشەم: سەبارەت بەپرۆژەو بیرۆكەی كاركردنیش بۆ ئافرەتان، كە خۆیان بونیادی بنێن و كاری تێدا بكەن، ئەم بیرۆكە و پرۆژانە زۆر گونجاون بۆ ئافرەتان كەبتوانن لێی سودمەند بن و كاری جدی تێدا بكەن:
1- لەكوردستاندا سەدان پرۆژەی دایەنگەو باخچەی منداڵان هەیە كەخاوەنەكانیان پیاوە، بەڵام زۆرینەی فەرمانبەرانی ئافرەتن. ئەم پرۆژانە پرۆژەی بچوكن و ئەگەر چەند ئافرەتێك پێكەوە كۆببنەوە دەتوانن سەرمایەكەی دابین بكەن و هەر خۆشیان بەڕێوەی ببەن. بێگومان بەو پێیەی خۆیان دەبنە خاوەنی پرۆژەكە دەتوانن نمونەیەكی جوانتر و كاراترو جیاواز لەوانی تر پێشكەش بكەن. لەڕوی كارگێڕی و پەروەردەییشەوە كاریگەرتر بن، هەروەها لەداهاتوودا دەتوانن پرۆژەكانیان فراوان بكەن و ببنە هاندەریش بۆ كەسانی تر لەشارو شارۆچكەكانی تر بۆ ئەوەی هەمان كار دوبارە بكەنەوە.
2- لەبواری تەندروستیدا لەكەرتی گشتی ئافرەتان وەك فەرمانبەر زۆرن و وەك دكتۆر و عیادەی تایبەتیش تا ڕادەیەكی باش بونیان هەیە. بەڵام وەك پرۆژە و كۆمەڵگەی تەندروستی زۆر لاوازن. ئەگەر چەند دكتۆرێكی ئافرەت كۆببنەوە دەتوانن كۆگای دەرمان و كۆمەڵگەی تەندروستی تایبەت بەخۆیان هەبێت لەزۆربەی بوارەكاندا بەتایبەت بواری ئافرەتان.
3- زۆربەی كۆڵانەكانی شار پڕن لە نانەواخانە و سەمونخانەو هاوشێوەكانی. ئەویش بەهەمان شێوە پیاو كاراكتەری سەرەكین تێیدا و داهاتێكی باشیشی تێدایە. ئافرەتان دەتوانن بەسەرمایەیەكی كەم و ستایڵێكی نوێتر و جوانتر و خاوێنتر پرۆژە لەو بوارەدا بونیاد بنێن. مەرج نیە هەر بەو شێوە تەقلیدیەی ئێستا بێت. ئەگەرچی ئێستا نانی تیری و هەورامی و هاوشێوەكانی دەكرێت، بەڵام بەهۆی گرانی نرخەوە ناتوانێت كێبڕكێی نانەوای تەقلیدی بكات. بۆیە جێگای خۆیەتی ئافرەتان بتوانن شوێنێكی گەورەتر و گونجاوتر و خاوێنتر بونیاد بنێن و ببنە سەرچاوە بۆ زۆربەی چێشتخانەو دوكان و عەرەبانەی خواردنە خێراكانی تر. دەكرێت گرنگی تایبەت بە خواردنی بۆنەكان و خواردنی سەفەری و پێچراوە بۆ ماڵان و شوێنە گشتیەكان بدرێت.
4- هەمان بیرۆكەی خاڵی سەرەوە بۆ كارگەی شیرینی و كاری هەویركاری دروست و بەسودە بۆ ئافرەتان.
5- بەهۆی كرانەوەی بازاڕەكانی جیهان بەڕوی وڵاتان و هەرزانی نرخ، لەئێستادا كارگەی دورینی جل و بەرگ بەرەو نەمان ڕۆیشتووە، بەڵام لەبازاڕەكاندا ژمارەیەكی زۆر بەرگدروو لەڕەگەزی نێر هەیەو خواستی زۆریان لەسەرە و زۆرینەی كڕیار و بەكاربەرەكانیشیان ئافرەتن. بەردەوامیش گلەیی هەیە لەسەر دیزاینی ئەو جل و بەرگانە. ئەگەرچی جاروباریش بەرگدوری ئافرەت بەرچاو دەكەوێت لەكۆڵان و ماڵەكاندا. بەڵام دەكرێت هاوشێوەی پرۆژەكانی سەرەوە لەو بوارەشدا ڕۆڵی بەرچاو بگێڕن و بچنە بازاڕی كار و خۆیان بسەلمێنن، ئەویش بەدانانی كارگەی دیزاین و دورینی جل و بەرگ.
6- خواردنگە و چێشتخانەكان بەردەوام لەزیاد بووندان بەهەموو جۆرەكانیانەوە، ئەم بوارەش بەهەمان شێوە بوونی ئافرەت تێیدا زۆر لاوازە، دەكرێت ئافرەتان چێشتخانەی تایبەت بەخۆیان هەبێت لەڕوی پاك و خاوێنی و كواڵیتی و جۆر و تام و چێژی خواردنەكانیش زۆر لەوەی پیاوان باشتر بێت.
7- ماركێتەكان بەهەموو قەبارەكانیانەوە بەردەوام فرۆشیان هەیە. ئافرەتانیش دەتوانن ببنە خاوەنی بازاڕ و ماركێتی تایبەت بەخۆیان. بەتایبەت فرۆشتنی جل و بەرگی منداڵان و ئافرەتان.
8- بواری دیزاین بەگشتی، دیزاینی ناوماڵ و فەرمانگە و ئۆفیسی كەرتی تایبەت زۆر گرنگن و كەسی تایبەتمەندیش لەو بوارەدا كەمە. زەوق و سەلیقەی ئافرەتانیش لەو بوارەدا باشترن. ئەگەر كۆمەڵە كەسێكی شارەزا بتوانن گروپێك بۆ ئەو بوارە پێكبهێنن دەتوانن خزمەتی گەورە بەخۆیان و دەوروبەریان بكەن.
9- بواری دیزاین و چاپەمەنی و گرافیك یەكێكی ترە لەبوارە باش و گونجاوەكان بۆ كاری ئافرەتان.
10- بەخێوكردنی ماسی و پەلەوەر و مەشتەل بوارگەلێكی تری گرنگن كەزۆر ئاسان و گونجاوە بۆ كاری ئافرەتان.
11- كارگەی ڕستن و چنین و كاری دەست ئەگەرچی لەئێستادا بایەخێكی ئەوتۆی نەماوە لەبەر هەرزانی و خێرایی كاڵا هاوردەكان. بەڵام كاری ناوازەو تایبەتی دەستی كڕیاری خۆی هەیە و ئەگەر كەسی بەهرەمەند هەبێت گونجاوە گرنگی بەو بوارەش بدرێت.
12- بواری ئەندازیاری و یاسایی و ڕاوێژكاری خێزانی و دەرونی، بواری تری گرنگن كەئافرەتان بتوانن سەنتەری تایبەتی بۆ بكەنەوەو كاری تێدا بكەن.
13- هۆڵی وەرزشی و ڕەشاقەو مەلەوانی تایبەت بەئافرەتان زۆر گرنگە كاری تێدا بكرێت.
14- خزمەتگوزاری ڕێكخستنی بۆنەو ئاهەنگەكان و دابینكردنی پێداویستیەكانیان پرۆژەی تری گرنگن بۆ ئافرەتان كە تواناو لێهاتنی خۆیانی تێدا بسەلمێنن.
حەوتەم: ڕاسپاردە بۆ توێژەرانی تر. ئافرەت و بازاڕی كار بوارێكی فراوان و خاڵیە لەبونی ئافرەت، توێژەران دەتوانن چەندین توێژینەوەی گرنگی تێدا بكەن لەهەموو ڕەهەندەكانیەوە. بەتایبەت لەهەرێمی كوردستان كەتوێژینەوە لەو بوارانەدا زۆر كەمە.
سەرچاوەكان:
- به‌شى ئامارى دانيشتوان و هێزى كار (2016) راثؤرتى رِووثيَوى هيَزى كار لة هةريَمى كوردستان بؤ نيوةى دووةمى سالَى 2015، هةريَمى كوردستان: دةستةى ئامارى هةريَمى كوردستان.
- قطاع الشئون الاقتصادية، مركز الدراسات والبحوث، دراسة تفعيل دور المرأة في الشركات العائلية السعودية، ٢٠١٢م.
- منظمة التعاون والتنمية الاقتصادي، السيدات والاعمال 2014، تعزيز دور المرأة في ريادة الأعمال في منطقة الشرق الاوسط وشمال أفريقا. 2014م.
- هالة صقر و عبد االله شحاتة، التمكين الاقتصادي للمرأة : المعوقات والحلول المقترحة، مركز البحوث الإجتماعية. الجامعة الامريكية بالقاهرة. مصر نوفمبر ٢٠٠٩.
- أمیرە حداد، ضعف مشاركة المرأة فى سوق العمل الرسمى. والتمييز ضدها فى الأجر، 2009م.
لەژێر ڕۆشنایی وەڵامی بەشدار بووان و پاڵپشت بە ئەزموون و پسپۆڕیەتی توێژەر، ئەم پێشنیار و ڕاسپاردانە دەخەینەڕوو، ئەگەرچی لەڕوی ئەكادیمی بوون و زانستیەوە لەوانەیە زۆر و دورو درێژ بن، بەڵام توێژەر بەلایەوە گرنگە كەئەم توێژینەوەیە پرۆژەی كردارەكی بەدوای خۆیدا بهێنێت و ئافرەتان بتوانن سودی لێوەربگرن و ببنە خاوەن پرۆژە و ئابوری تایبەت بەخۆیان:
یەكەم: ڕۆڵی ئافرەتان بەگشتی لاوازە لەبازاڕی كاردا. دەبێت ئافرەتان بەگشتی و ڕێكخراوەكانی ئافرەتان بەتایبەتی گرنگی زیاتر بەچارەسەری ئەم حاڵەتە بدەن و هانی توێژەران و كەسانی پسپۆڕ و تایبەتمەند بدەن تا لەو بوارەدا هاوكاریان بن.
دووەم: ئافرەتان خۆیان گرنگی زیاتر بەكەرتی تایبەت بدەن و بەگرنگیەوە لێی بڕوانن و كەمتەرخەم نەبن لەو بوارەدا تا بتوانن ببنە خاوەنی پرۆژەی تایبەت بەخۆیان و پۆستی باڵا لە كۆمپانیاكانی كەرتی تایبەت بەدەست بهێنن. بێگومان ئەمەش پێویستی بە بەدەستهێنانی بڕوانامەو پسپۆڕیەتی و ڕاهێنان و كاری بەردەوام هەیە.
سێهەم: هەندێ تێگەیشتنی هەڵە هەیە كە بووەتە كەلتور لەناو كۆمەڵگەی كوردەواریدا سەبارەت بە كاری ئافرەتان و ڕۆڵیان لەكەرتی تایبەتدا، دەبێت كار بكرێت بۆ ڕاستكردنەوەیان لەگەڵ ڕەچاوكردنی بەها باڵاكانی كۆمەڵگەكەمان.
چوارەم: گرنگە كەسانی خاوەنكار و سەرمایەداران هەل بڕەخسێنن بۆ ئافرەتانیش تا ڕۆڵی كاریگەریان هەبێت لەكەرتی تایبەتدا. هەروەك چۆن زۆرێك گرنگی بە ڕەگەزی نێرینە دەدەن لەكوڕ و كەسە نزیكەكانیان بۆ ئەوەی ببنە جێگرەوەیان یاخود بەشێك لەكارەكان لەدەست بگرن، هەمان ئەو هەلەش بۆ كچ و ئافرەتە نزیكەكانیان بڕەخسێنن تا لەو بوارانەدا ڕۆڵ بگێڕن. لەم حاڵەتەشدا دەبێت ئافرەتان خۆیان بۆ كارەكانیان یەكلایی بكەنەوەو نمونەیەكی جوان پێشكەش بكەن تا ببنە هاندەر بۆ كەسانی تر و سەرمەشقێكی جوانی ئەو بوارانە بن.
پێنجەم: ئافرەتان گرنگی زیاتر بەبواری پەروەردەیی و تەندروستی بدەن و كاری تێدا بكەن كەبەلای بەشداربووانەوە باشترین و گونجاوترین بواری كاری ئافرەتانە لەكەرتی تایبەتدا، لەدوای ئەوانیش بوارەكانی ڕاهێنان و ڕاگەیاندن و كارگێڕی.
شەشەم: سەبارەت بەپرۆژەو بیرۆكەی كاركردنیش بۆ ئافرەتان، كە خۆیان بونیادی بنێن و كاری تێدا بكەن، ئەم بیرۆكە و پرۆژانە زۆر گونجاون بۆ ئافرەتان كەبتوانن لێی سودمەند بن و كاری جدی تێدا بكەن:
1- لەكوردستاندا سەدان پرۆژەی دایەنگەو باخچەی منداڵان هەیە كەخاوەنەكانیان پیاوە، بەڵام زۆرینەی فەرمانبەرانی ئافرەتن. ئەم پرۆژانە پرۆژەی بچوكن و ئەگەر چەند ئافرەتێك پێكەوە كۆببنەوە دەتوانن سەرمایەكەی دابین بكەن و هەر خۆشیان بەڕێوەی ببەن. بێگومان بەو پێیەی خۆیان دەبنە خاوەنی پرۆژەكە دەتوانن نمونەیەكی جوانتر و كاراترو جیاواز لەوانی تر پێشكەش بكەن. لەڕوی كارگێڕی و پەروەردەییشەوە كاریگەرتر بن، هەروەها لەداهاتوودا دەتوانن پرۆژەكانیان فراوان بكەن و ببنە هاندەریش بۆ كەسانی تر لەشارو شارۆچكەكانی تر بۆ ئەوەی هەمان كار دوبارە بكەنەوە.
2- لەبواری تەندروستیدا لەكەرتی گشتی ئافرەتان وەك فەرمانبەر زۆرن و وەك دكتۆر و عیادەی تایبەتیش تا ڕادەیەكی باش بونیان هەیە. بەڵام وەك پرۆژە و كۆمەڵگەی تەندروستی زۆر لاوازن. ئەگەر چەند دكتۆرێكی ئافرەت كۆببنەوە دەتوانن كۆگای دەرمان و كۆمەڵگەی تەندروستی تایبەت بەخۆیان هەبێت لەزۆربەی بوارەكاندا بەتایبەت بواری ئافرەتان.
3- زۆربەی كۆڵانەكانی شار پڕن لە نانەواخانە و سەمونخانەو هاوشێوەكانی. ئەویش بەهەمان شێوە پیاو كاراكتەری سەرەكین تێیدا و داهاتێكی باشیشی تێدایە. ئافرەتان دەتوانن بەسەرمایەیەكی كەم و ستایڵێكی نوێتر و جوانتر و خاوێنتر پرۆژە لەو بوارەدا بونیاد بنێن. مەرج نیە هەر بەو شێوە تەقلیدیەی ئێستا بێت. ئەگەرچی ئێستا نانی تیری و هەورامی و هاوشێوەكانی دەكرێت، بەڵام بەهۆی گرانی نرخەوە ناتوانێت كێبڕكێی نانەوای تەقلیدی بكات. بۆیە جێگای خۆیەتی ئافرەتان بتوانن شوێنێكی گەورەتر و گونجاوتر و خاوێنتر بونیاد بنێن و ببنە سەرچاوە بۆ زۆربەی چێشتخانەو دوكان و عەرەبانەی خواردنە خێراكانی تر. دەكرێت گرنگی تایبەت بە خواردنی بۆنەكان و خواردنی سەفەری و پێچراوە بۆ ماڵان و شوێنە گشتیەكان بدرێت.
4- هەمان بیرۆكەی خاڵی سەرەوە بۆ كارگەی شیرینی و كاری هەویركاری دروست و بەسودە بۆ ئافرەتان.
5- بەهۆی كرانەوەی بازاڕەكانی جیهان بەڕوی وڵاتان و هەرزانی نرخ، لەئێستادا كارگەی دورینی جل و بەرگ بەرەو نەمان ڕۆیشتووە، بەڵام لەبازاڕەكاندا ژمارەیەكی زۆر بەرگدروو لەڕەگەزی نێر هەیەو خواستی زۆریان لەسەرە و زۆرینەی كڕیار و بەكاربەرەكانیشیان ئافرەتن. بەردەوامیش گلەیی هەیە لەسەر دیزاینی ئەو جل و بەرگانە. ئەگەرچی جاروباریش بەرگدوری ئافرەت بەرچاو دەكەوێت لەكۆڵان و ماڵەكاندا. بەڵام دەكرێت هاوشێوەی پرۆژەكانی سەرەوە لەو بوارەشدا ڕۆڵی بەرچاو بگێڕن و بچنە بازاڕی كار و خۆیان بسەلمێنن، ئەویش بەدانانی كارگەی دیزاین و دورینی جل و بەرگ.
6- خواردنگە و چێشتخانەكان بەردەوام لەزیاد بووندان بەهەموو جۆرەكانیانەوە، ئەم بوارەش بەهەمان شێوە بوونی ئافرەت تێیدا زۆر لاوازە، دەكرێت ئافرەتان چێشتخانەی تایبەت بەخۆیان هەبێت لەڕوی پاك و خاوێنی و كواڵیتی و جۆر و تام و چێژی خواردنەكانیش زۆر لەوەی پیاوان باشتر بێت.
7- ماركێتەكان بەهەموو قەبارەكانیانەوە بەردەوام فرۆشیان هەیە. ئافرەتانیش دەتوانن ببنە خاوەنی بازاڕ و ماركێتی تایبەت بەخۆیان. بەتایبەت فرۆشتنی جل و بەرگی منداڵان و ئافرەتان.
8- بواری دیزاین بەگشتی، دیزاینی ناوماڵ و فەرمانگە و ئۆفیسی كەرتی تایبەت زۆر گرنگن و كەسی تایبەتمەندیش لەو بوارەدا كەمە. زەوق و سەلیقەی ئافرەتانیش لەو بوارەدا باشترن. ئەگەر كۆمەڵە كەسێكی شارەزا بتوانن گروپێك بۆ ئەو بوارە پێكبهێنن دەتوانن خزمەتی گەورە بەخۆیان و دەوروبەریان بكەن.
9- بواری دیزاین و چاپەمەنی و گرافیك یەكێكی ترە لەبوارە باش و گونجاوەكان بۆ كاری ئافرەتان.
10- بەخێوكردنی ماسی و پەلەوەر و مەشتەل بوارگەلێكی تری گرنگن كەزۆر ئاسان و گونجاوە بۆ كاری ئافرەتان.
11- كارگەی ڕستن و چنین و كاری دەست ئەگەرچی لەئێستادا بایەخێكی ئەوتۆی نەماوە لەبەر هەرزانی و خێرایی كاڵا هاوردەكان. بەڵام كاری ناوازەو تایبەتی دەستی كڕیاری خۆی هەیە و ئەگەر كەسی بەهرەمەند هەبێت گونجاوە گرنگی بەو بوارەش بدرێت.
12- بواری ئەندازیاری و یاسایی و ڕاوێژكاری خێزانی و دەرونی، بواری تری گرنگن كەئافرەتان بتوانن سەنتەری تایبەتی بۆ بكەنەوەو كاری تێدا بكەن.
13- هۆڵی وەرزشی و ڕەشاقەو مەلەوانی تایبەت بەئافرەتان زۆر گرنگە كاری تێدا بكرێت.
14- خزمەتگوزاری ڕێكخستنی بۆنەو ئاهەنگەكان و دابینكردنی پێداویستیەكانیان پرۆژەی تری گرنگن بۆ ئافرەتان كە تواناو لێهاتنی خۆیانی تێدا بسەلمێنن.
حەوتەم: ڕاسپاردە بۆ توێژەرانی تر. ئافرەت و بازاڕی كار بوارێكی فراوان و خاڵیە لەبونی ئافرەت، توێژەران دەتوانن چەندین توێژینەوەی گرنگی تێدا بكەن لەهەموو ڕەهەندەكانیەوە. بەتایبەت لەهەرێمی كوردستان كەتوێژینەوە لەو بوارانەدا زۆر كەمە.
سەرچاوەكان:
- به‌شى ئامارى دانيشتوان و هێزى كار (2016) راثؤرتى رِووثيَوى هيَزى كار لة هةريَمى كوردستان بؤ نيوةى دووةمى سالَى 2015، هةريَمى كوردستان: دةستةى ئامارى هةريَمى كوردستان.
- قطاع الشئون الاقتصادية، مركز الدراسات والبحوث، دراسة تفعيل دور المرأة في الشركات العائلية السعودية، ٢٠١٢م.
- منظمة التعاون والتنمية الاقتصادي، السيدات والاعمال 2014، تعزيز دور المرأة في ريادة الأعمال في منطقة الشرق الاوسط وشمال أفريقا. 2014م.
- هالة صقر و عبد االله شحاتة، التمكين الاقتصادي للمرأة : المعوقات والحلول المقترحة، مركز البحوث الإجتماعية. الجامعة الامريكية بالقاهرة. مصر نوفمبر ٢٠٠٩.
- أمیرە حداد، ضعف مشاركة المرأة فى سوق العمل الرسمى. والتمييز ضدها فى الأجر، 2009م.
ئه‌م بابەتە لەگۆڤاری ئایندەسازی بلاوكراوه‌ته‌وه
التعليقات على الموضوع